Quốc gia nào cũng có những bức tượng đài với mục đích tuyên truyền kết hợp với nền văn hóa, nghệ thuật. Di sản tượng đài của Sài Gòn xưa cũng không phải là ngoại lệ.
Có thể nói, lịch sử cận đại của Sài Gòn đã trải qua 3 thời kỳ chính: thời Pháp thuộc, thời VNCH và thời nay. Pháp đã xây dựng những tượng đài của các nhân vật lịch sử người Pháp nổi bật trong giai đoạn Sài Gòn là xứ thuộc địa.
Sang đến thời VNCH, việc xây dựng những bức tượng kỷ niệm khắp các điểm nổi bật ở thủ đô Sài Gòn đã được nội các của Thủ tướng Nguyễn Cao Kỳ thực hiện trên một quy mô lớn, kể từ năm 1967, khi nền Đệ nhị Cộng Hòa được thành lập.
Hầu hết các tượng đài thời kỳ này đã bị dẹp bỏ, ngoại trừ một số tượng đài là Tượng An Dương Vương ở bùng binh Ngã 6 Chợ Lớn, Tượng Phù Đổng Thiên Vương nằm tại bùng binh Ngã 6 Sài Gòn; Tượng Phan Đình Phùng (thánh tổ Quân cụ) nằm trước bưu điện Chợ Lớn; Tượng Trần Hưng Đạo đặt tại công trường Mê Linh… Riêng với bức tượng quen thuộc với người Sài Gòn (vì nằm ngay trung tâm Quận Nhứt) là tượng Trần Nguyên Hãn tại bùng binh Quách Thị Trang, trước cửa chợ Bến Thành thì đã bị di dời năm 2014 để nhường không gian cho việc thi công ga Metro. Tượng Trần Nguyên Hãn (cùng với tượng đài Lê Lợi ở bùng binh Cây Gõ) đem về công viên Phú Lâm, còn tượng Quách Thị Trang thì đem về đặt ở công viên Bách Tùng Diệp (trước dinh Gia Long).
Bên cạnh những danh nhân lịch sử, các binh chủng, còn có tượng đài kỷ niệm như tượng Thủy quân Lục chiến trước tòa nhà Quốc hội. Tượng Thiên sứ Micae (thánh tổ binh chủng Nhảy Dù) để gần trại Hoàng Hoa Thám, Biệt Động Quân có tượng 3 người lính tại ngã sáu Lý Thái Tổ, và đài kỷ niệm “Tổ quốc Không gian” của Không quân trước mặt Tòa Đô Chánh. Tất cả những đài kỳ niệm này đã bị đập bỏ sau 1975.
Tượng Đức thánh Trần Hưng Đạo
Đức Thánh Trần Hưng Đạo là người đã chỉ huy trận đánh quân Nguyên lần 3 trên sông Bạch Đằng năm 1288, nên được chọn đại diện cho hải quân (thánh tổ binh chủng hải quân VNCH).
Tượng Trần Nguyên Hãn
Trần Nguyên Hãn là hậu duệ của vua Trần, sau theo phò Lê Lợi đánh bại quân Minh xâm lược. Trong thời gian đánh giặc, ông đã dùng những chú chim bồ câu mà ông nuôi dưỡng, huấn luyện để chuyển thư qua lại với chủ tướng Lê Lợi và các đầu mối quân sự khác. Có lần khi đang đóng quân trấn giữ thành Võ Ninh thì bị quân Minh kéo đến vây chặt, tình thế rất nguy khốn, Trần Nguyên Hãn đã viết thư cầu cứu rồi buộc vào chân chim. Nhờ thư do chim bồ câu mang đến, Bình Định vương Lê Lợi biết được tình hình liền cho quân tiếp viện đến Võ Ninh phá vỡ vòng vây giải cứu. Vì vậy nên năm 1967, Trần Nguyên Hãn được suy tôn là “thánh tổ của binh chủng truyền tin VNCH”. Tượng đài Trần Nguyên Hãn được dựng trước chợ Bến Thành cũng có thêm hình tượng chim bồ câu đưa tin.
Cũng tại vị trí bùng binh này, trước tượng Trần Nguyên Hàn thì đã có tượng đài Quách Thị Trang được dựng lên sau khi chính quyền Ngô Đình Diệm bị lật đổ (Quách Thị Trang là phật tử tham gia trong cuộc biểu tình phản đối chính sách bất bình đẳng tôn giáo của chế độ Đệ nhất Cộng hòa và hy sinh vào ngày 25 tháng 8 năm 1963).
Tượng đài An Dương Vương (Hội trường Diên Hồng)
An Dương Vương với truyền thuyết “nỏ thần” là đại diện cho pháo binh, được dựng tượng trước trụ sở Thượng Nghị Viện (hội trường Diên Hồng), ngay đường Bến Chương Dương:
Tượng đài này đã được hạ xuống và đang được triển lãm bên trong Bảo tàng Mỹ thuật thành phố đường Phó Đức Chính (Nhà chú Hỏa):
Tượng đài An Dương Vương (Ngã Sáu Chợ Lớn)
Tượng đài Phù Đổng Thiên Vương
Nhân vậy huyền thoại Phù Đổng với giáp sắt cưỡi ngựa sắt được chọn là hình tượng đại diện cho binh chủng thiết giáp:
Tượng đài Chiến sĩ Vô danh
Tượng Hai Bà Trưng
Tượng Thủy quân Lục chiến
Tượng Biệt Động Quân
Tượng đài Lê Lợi
Bình Định Vương Lê Lợi – người anh hùng áo vải, làm nên vương nghiệp từ một người nông dân bình thường nên đại diện cho địa phương quân.
Tượng đài Lê Lợi đặt ở bùng binh Cây Gõ, nhưng đã bị dời về công viên Phú Lâm để nhường chỗ cho việc xây cầu vượt ở vị trí này.
Tượng Phan Đình Phùng
Nhà cách mạng Phan Đình Phùng nổi tiếng với việc cùng Cao Thắng sản xuất nhiều súng nên đại diện cho quân cụ. Tượng đài được dựng trước Bưu điện Chợ Lớn:
Tượng Cảnh sát Quốc gia
Tượng Thiên sứ Micae
Đây là tượng đài “thánh tổ binh chủng” duy nhất là nhân vật không phải là người Việt:
Cảm ơn độc giả đã quan tâm đến bài viết. Chúc bạn có những trải nghiệm thú vị khi khám phá về quá khứ đầy hấp dẫn của thành phố này!